„Tworzenie drużyny nie jest zbiorem ćwiczeń, które wykonuje się od czasu do czasu, lecz sposobem myślenia przenikającym wszystkie relacje między ludźmi w danej grupie”[1].
Przynależność do danej drużyny sportowej, powoduje ujawnienie różnego rodzaju reakcji interpersonalnych, zarówno pomiędzy członkami samego zespołu sportowego, jak i pomiędzy trenerami oraz sztabem szkoleniowym. Tworzenie w zespole odpowiednich relacji oraz wypracowanie prawidłowej komunikacji, opierać się musi na wzajemnym poznaniu i zrozumieniu się zawodników. Rozumie się tutaj szeroki kontekst komunikacji werbalnej i niewerbalnej, także osobowości i temperament poszczególnych zawodników, który może wpłynąć na odnoszenie (lub nie) sukcesów sportowych.
Odpowiednia praca psychologa z zespołem, wytworzenie rodzaju wspólnoty i jednego organizmu, rozdzielonego na ciała poszczególnych zawodników, sprawi że zespół będzie o krok bliżej do upragnionego sukcesu sportowego.
W przypadku sytuacji, gdy w drużynie występują problemy takie jak kłótnie, wzajemne oskarżenia, brak porozumienia warto zastosować proste ćwiczenia, które pozwolą zawodniczkom lepiej się poznać, zakładać bowiem należy, że mamy do czynienia z grupą indywidualnych charakterów, które mogą nie znać się z sytuacji prywatnych występujących poza boiskiem sportowym. Dzięki wzajemnemu poznaniu, sprowokujemy powstanie więzi nie tylko sportowej ale i osobistej. Poprawi się poziom spójności drużyny, wzmocni się poziom zaangażowania zawodników, wzrośnie jakość komunikacji zostaną zażegnane dręczące drużynę konflikty.
Proponuje się zatem cykl spotkań, przed każdym pierwszym treningiem nowego tygodnia. Dzięki temu sportowcy nie będą obciążeni negatywnymi emocjami jakie mogą się pojawić w trakcie wspólnych zajęć.
Gdy zastana w grupie sytuacja się poprawi, za zgodą trenera i rodziców w przypadku dzieci, można zaproponować drużynie wspólny wyjazd integracyjny. Główny ciężar w przeciwieństwie do zgrupowań, kładziony będzie na relacje interpersonalne, nie zaś na sport sam w sobie.
Proponowane ćwiczenia to zabawne a jednocześnie konstruktywne sposoby na to aby grupa zawodniczek /zawodników mogła się poznać, wzbudzić i podtrzymywać wzajemne zaufanie, prawidłowo się komunikować, a także rozwijać tak istotne relacje. Dzięki temu, zamiast koncentrować się na występujących w grupie antagonizmach, zawodniczki/zawodnicy skupią się na celu jakim jest zwycięstwo.
Proponowane działania można podzielić na 4 główne typy (mogą się one wzajemnie przenikać w poszczególnych ćwiczeniach):
- działania komunikacyjne – pozwalają na rozpoczęcie procesu prawidłowej komunikacji. Jest to nauka słuchania a także wyrażania własnych pomysłów i opinii. Dzięki temu uczestnicy nabywają umiejętność rozwiązywania napotykanych problemów.
- działania nakierunkowane na rozwiązanie problemu – grupa poznaje techniki pomocne w rozwiązywaniu pojawiających się problemów i konfliktów
- działanie polegające na nauce planowania oraz kształtowaniu zdolności adaptacyjnych – zespół poznaje techniki dzięki którym uczy się, że można zmienić wcześniej obrany plan. Umiejętność dostosowania się do sytuacji, dynamika podejmowanych decyzji pozwalają na elastyczne rozwiązywanie pojawiających się problemów
- działanie wzmacniające zaufanie w grupie – zbudowanie zaufania pomiędzy zawodniczkami, pozwoli na zacieśnienie więzi i zbudowanie poczucia wspólnoty i przynależności
Proponowane ćwiczenia
- Pokaż twarz, jak się masz!
Prowadzący prosi zawodniczki/zawodników, by przy pomocy mimiki i gestów, wyraziły/wyrazili swój aktualny nastrój. Pozostali próbują zwerbalizować to co jest pokazywane. Ćwiczenie takie pozwala określić predyspozycję grupy w danym dniu, a zawodniczką/zawodnikom poznać nawzajem swoje nastroje (ćwiczenie można wykonywać wielokrotnie w trakcie trwania treningów mentalnych).
- Poznajmy się!
Pierwsze zajęcia rozpoczynamy od zapoznania się z grupą. Prowadzący prosi , aby sportowcy opowiedzieli krótko o sobie, o swojej rodzinie, ale także o swoich pasjach, szczególnie tych poza sportowych. Mimo, iż zawodniczki/zawodnicy znają się z parkietu, z murawy, nie koniecznie muszą znać swoją sytuację prywatną. Odwołanie się do przeżyć osobistych, pozwoli na większe zindywidualizowanie się poszczególnych osób, a jednocześnie wskaże cechy wspólne (np. liczba rodzeństwa, zainteresowania, ulubiony zespół czy książka) które pozwolą na nawiązanie więzi w obrębie zespołu.
- Jeden na jeden
Grupa dzieli się na dwie części (odliczanie 1,2). Jedynki stają naprzeciwko dwójek. Prowadzący odczytuje początki zdania, a osoby z powstałych para odpowiadają po kolei na nie, najpierw jedynka dwójce potem na odwrót (czas na odpowiedz to minuta dla każdej osoby z part). Po sygnale prowadzącego, przy następnym pytaniu następuje wymiana osób w parze. Proponowane zdania: Jaka /jaki jestem?, Za 5 lat chciałabym/chciałbym? W wolny czasie lubię… Najmilsze wspomnienie z dzieciństwa? Uprawiam siatkówkę /gram w nogę ponieważ?
Ćwiczenie można wykonywać na różnych etapach pracy mentalnej, z różnymi zestawami pytań. Można także przygotować wersje odnoszącą się do samej gry (na etapie, kiedy relacje pomiędzy zawodniczkami/ zawodnikami będą już unormowane). Dzięki temu zawodniczki/zawodnicy będą się wzajemnie poznawać, a na dalszym etapie będą mogły/mogli rozmawiać „jeden na jeden” o doświadczeniach z poczynaniami drużyny do której należą.
- Butelka emocji
Celem jest wyeksponowanie pozytywnych cech poszczególnych członków zespołu. Zawodniczki/zawodnicy siadają w kręgu, na środku kładziemy butelkę. Trener mentalny wykonuje pierwsze kręcenie wskazując osobę która zaczyna. Wylosowana osoba kręci ponownie wskazując kolejną. Po dobraniu pary, osoba kręcąca proszona jest o wskazanie za co ceni wylosowaną osobą, w kontekście gry drużyny. Teraz osoba która odpowiadałam kręcie butelką, wybiera kolejną osobę i wskazuje jej pozytywną cechę (dobrze podaje, dobrze serwuje, jest szybka itd.).Dzięki takiej technice, zawodniczki/zawodnicy wskazują za co cenią swoje koleżanki/kolegów z drużyny. Buduje to poczucie wartości, podkreśla dobre cechy poszczególnych osób. Pozwala zauważyć, iż pozostałe osoby z drużyny mają do siebie pozytywny stosunek, cenią się za umiejętności, dostrzegają swoje mocne strony.
- Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego
Kontynuacja ćwiczenia jest zgrupowanie osób którym zostały przypisane poszczególne cechy pozytywne. Mamy zatem kilka zawodniczek/zawodników którzy np. dobrze serwują, kilka które są świetne w ataku itp. Prowadzący zadaje pytania: Czy można wygrać tylko doskonałym serwisem? Czy jeśli atak jest dobry obrona słaba to wygramy itp.?
Dzięki temu zawodniczki/zawodnicy dostrzegają, że każda ma swoje atuty, ale tylko jako całość mogą stanowić drużynę. Jedna osoba, czy dana umiejętność niewygraną całego meczu. Ale połączone wysiłki poszczególnych osób, już tak.
W celu utrwalenia, należy poprosić członków drużyny o własną interpretację spostrzeżeń.
- Dobra komunikacja jest dobra
Grupa zostaje podzielona na dwie części. Trener mentalny rozdaje duże arkusze papieru, na których poszczególne grupy mają zapisać pozytywne skutki komunikacji. Pierwsza grupa zapisuje skutki pozytywne dla nadawcy, druga dla odbiorcy. Mogą to być hasła, zdania, także obrazki itp. Istotą jest wskazanie jakie korzycie przynosi prawidłowa komunikacja. Zawodnicy mogą to odnieść zarówno do sytuacji z życia prywatnego, jak do tych spotykanych na sali treningowej. Po upływie wyznaczonego czasu, wybrany przez grupę lider, prezentuje wnioski.
Dzięki ćwiczeniom tego typu, drużyna prócz oczywistych wypisanych korzyści, nabiera przekonania, iż mimo pracy zespołowej, za ukazanie zdania grupy odpowiada lider. Jest to analogia do gry, gdy cała drużyna walczy wspólnie na boisku, ale to kapitan drużyny, decyduje o strategii i nadaje rytm i ton grze.
- Co nas nie zabije…
Członkowie drużyny poproszeni są o krótkie opisanie na karteczkach trudnych sytuacji ze swojego życia, szczególnie takich związanych z komunikacją. Karteczki wrzucane są do woreczka. Sportowcy zostają dobierani losowo w pary. Następnie losują opisane sytuacja i próbują zaprezentować inspirowane nimi scenki na forum grupy. Istotnym jest, aby dążyć do rozwiązania sytuacji, zwracając szczególną uwagę na potrzeby drugiej osoby i próbę odpowiedniego zakomunikowania problemu.
Po każdej scence trener mentalny prosi grupę o komentarz. Czy mają inne pomysły na rozwiązanie, czy same doświadczyły podobnych sytuacji. Dzięki temu grupa nastawia się na próby „omówienia” problemu. Uczy się otwartości, mierzenia się z trudnymi sytuacjami, a także odpowiadania na potrzeby drugiej osoby.
Dalszą częścią ćwiczenia, jest opisanie i odtworzenie sytuacji komunikacyjnych i trudnych z boiska. Prowadzący zaznacza, iż nie chodzi o wzajemne oskarżenia, czy wytykanie sobie błędów, a o „przegadanie” sytuacji które prowadziły w przeszłości do konfliktów.
- Kalambury
Sportowcy dzielą się na dwie grupy, i tak jak klasycznej wersji tej gry towarzyskiej, jedna z nich ma bez pomocy słów (jedynie pokazywanie lub rysowanie) przekazać hasło swojej grupie. Celem jest wywołanie pozytywnych emocji, pokazanie dobrych stron wspólnej zabawy, relaks przy odrobinie zdrowej rywalizacji. Jest to także dobre ćwiczenie na komunikację niewerbalną, która wielokrotnie jest wykorzystywana na boisku siatkarskim.
- Lustro myśli
Poszczególni zawodnicy zostają połączeni losowo w pary. Odwracają się plecami do siebie. Jedna osoba ma na kartce narysowany obrazek. Musi tak opisać to co widzi, aby druga osoba mogła to narysować. Osoba rysująca nie może zadawać pytań. Po upływie czasu wyznaczonego przez trenera mentalnego, sportowcy porównują obrazki. Potem zamieniają się rolami.
Celem ćwiczenia jest wypracowanie umiejętności indywidualnego kontaktu. Chodzi też o poznanie sposobu wypowiedzi oraz odbierania świata przez drugą osobę. Zadanie takie uczy empatii oraz wsłuchiwania się w instrukcje podawane przez innych.
Na zakończenie każdych zajęć, warto zapytać zawodników które ćwiczenia i techniki podobały się najbardziej. Jakie odczucia towarzyszyły poszczególnym z nich, i z jakich chcą skorzystać w przyszłości, a których wolałyby nie powtarzać. Dzięki temu członkowie drużyny i mają odczuć realny wpływ, jakie mogą wywierać na budowanie relacji w drużynie.
- EFT
Wyjaśniamy zawodnikom gdzie znajdują się punkty meridianowe na ciele i opisujemy ich rolę, następnie wykonujemy rundkę EFT oddechowego.
Procedura ta ma na celu wykorzystanie Tradycyjnej Medycyny Chińskiej i jej dorobku, dla zmniejszenia napięcia w grupie, zwiększenia więzi, często opukiwania, zwlasza na początku wywołuje śmiech, co pozwala na poprawę nastroju w drużynie.
Tu więcej o EFT w sporcie:
- SportMedytacja
Przeprowadzanie grupowej SportMedytacji pozwoli na wpływ neuroprzekaźników i hormonów:
- obniżeniu kortyzolu
- zwiększeniu oksytocyny
- podwyższeniu dopaminy i serotoniny
Oczywiście jest to tylko wąski wycinek możliwych do zaproponowania ćwiczeń i technik. Istotne aby ich głównym zadaniem było poprawienie komunikacji pomiędzy sportowcami, nauka współpracy oraz wypracowanie wzajemnego zaufania. Należy się także skupić na relacjach poza boiskiem. Wspólne wyjścia czy wyjazdy, pomogą we wzajemnym poznaniu oraz zbudowaniu prawidłowych relacji.
Bibliografia
Błeszyński J.J. (red.), Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2017
Gordon T., Wychowanie bez porażek”, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1991
Rosińska-Mamej A., Komunikacja niełatwa czyli o tym co przeszkadza w skutecznym komunikowaniu się, Libron, Kraków 2014
Sztejnberg A., Podstawy komunikacji społecznej w edukacji, Wrocław 2006
Sztejnberg A., Komunikacyjne środowisko nauczania i uczenia się, Wrocław 2002.
[1] https://www.magazyntrenera.pl/psychologia-w-sporcie/budowanie-efektywnej-druzyny-spojnosc-i-komunikacja-w-pilce-siatkowej data odczytu 10.05.2019
