W mojej pracy trenera mentalnego zależy mi, aby holistyczne ujęcie i pojmowanie funkcjonowania człowieka, znalazło swoje przełożenie podczas jednostek treningowych sportowców. Interakcja pomiędzy zawodnikiem i trenerem jest w dużym stopniu odzwierciedleniem ich relacji, które przekładają się na wynik sportowy. Jeśli trener wie, co zawodnik odczuwa i o czym myśli, wpływa to zarówno na ich relację jak i na wzmocnienie motywacji wewnętrznej oraz zwiększa tępo przyswajania przekazywanych umiejętności sportowych.[1]
Postrzeganie zawodnika całościowo, jest swojego rodzaju niewerbalną umową pomiędzy trenerem a zawodnikiem, która wykracza poza ramy przyjętych norm. W dzisiejszym świecie, w którym sport wspiął się na wyżyny ludzkich możliwości, ważne jest, aby trener nie skupiał się jedynie na fachowych instrukcjach, dotyczących siły, sprawności i osiągniętych wyników, ale również na tym by budować zaufanie, śledzić trudy i postępy zawodnika, a przede wszystkim dostrzegać w nim człowieka, nie tylko sportowca. Taki rodzaj pracy z zawodnikiem jest możliwy jeśli pamięta się o aspektach zarówno emocjonalnym, fizycznym jak i duchowym. Należy wziąć pod uwagę, że sportowcy poza jednostkami treningowymi, zawodami, miewają problemy osobiste, przeżywają kryzysy, a ich indywidualne uwarunkowania psychiczne, często nie są brane pod uwagę.[2] Koncepcją moich treningów jest to aby, w możliwe krótkim czasie, z uwzględnieniem jednostkowych różnic psychicznych, wesprzeć zawodnika i wspomóc pracę trenera. Uniwersalność takiej formy pracy z zawodnikiem, nie ogranicza się do danej dyscypliny sportowej.
W 2018 roku przeprowadziłam badania, których nadrzędnym celem było potwierdzenie słuszności, że warto uzupełnić prace z zawodnikami o indywidualne uwarunkowania psychosomatyczne i naturoterapeutyczne techniki, które pozwolą na zwiększenie efektywności, a tym samym wpłyną pozytywnie na osiągane przez zawodnika wyniki. Grupą badawczą byli sportowcy indywidualni, jak i sportowcy uprawiający dyscypliny drużynowe. Ponadto w badaniu brali udział sportowcy niepełnosprawni, w tym również paraolimpijczycy i mistrzowie Europy.
Badania przeprowadzane były na zgrupowaniach kadry narodowej, jaki i podczas indywidualnych sesji terapeutycznych. Nadzór medyczny, nad częścią badawczą, był możliwy dzięki praktykom w Gabinecie Lekarskim z Krakowa. Przeprowadzenie badań oraz obserwacje zawodników miały zwrócić uwagę środowiska sportowego, że indywidualny dobór wyselekcjonowanych technik naturoterapii, zwiększają efektywność zawodników i jest doskonałym uzupełnieniem dotychczasowych form szkoleniowych. Podczas prowadzonych badań i analiz każdorazowo, w przypadku wątpliwości korzystano z pomocy lekarskiej. Moja opina oparta jest na koncepcji i założeniach uzyskanych podczas badań, sesji terapeutycznych oraz przeprowadzonych badań, które miały na celu zbadać świadomość i potrzeby uzupełnienia treningów o holistyczne metody wsparcia pracy trenerów i samych sporowców.
Holistyczny wymiar, na którym oparta jest moja praca trenera mentalnego, polega na potrójnym wsparciu, ponieważ zakłada pracę na trzech wymiarach funkcjonowania sportowca, na trzech typach psychosomatycznych, na teorii amerykańskiego lekarza i neurologa Paula MacLean[3] opartej na trójni mózgu z uwzględnienie trzech grup czynników wyróżnionych przez Zbigniewa Czajkowskiego, które znacząco wpływają na szkolenie.[4]
Wybitni trenerzy – tacy, których zawodnicy osiągają wielkie wyniki, a także wywierający dodatni wpływ na swoich uczniów, przyczyniający się do rozwoju danej dziedziny sportu, doszkalający młodszych trenerów i instruktorów – wykazują, mimo wielu różnic, pewne cechy wspólne. Oto zestaw tych cech, umiejętności oraz postaw:
1. rozległa wiedza ogólna i fachowa, stale uzupełniana, poszerzana, unowocześniana z wykorzystaniem ogólnej wiedzy o sporcie, wiedzy z innych dziedzin sportu i nauki;
2. wysoki poziom umiejętności technicznych zapewniający wysoką jakość pokazu oraz praktycznego nauczania nawyków i umiejętności czuciowo-ruchowych;
3. umiejętności przekazywania wiedzy i umiejętności oraz kształtowania zdolności wysiłkowych i zbornościowych; wysoki poziom praktycznych umiejętności metodycznych;
4. zdolności przywódcze i organizatorskie;
5. umiejętności wychowawcze, inspirowania i odpowiedniego motywowania uczniów w tym – co jest szczególnie ważne – poprzez przykład osobisty;
6. postawy nowatorskie, stałe doskonalenie swych umiejętności, szukanie nowej wiedzy, śledzenie przemian w sporcie;
7. umiejętność planowania, programowania i organizowania procesu zaprawy sportowej, sprawdzanie przebiegu i wyników szkolenia, wnikliwa obserwacja zawodów, stosowanie szczególnie ważnych zasad treningu (swoistości, przenoszenia wprawy, indywidualizacji etc), umiejętność ciekawego, barwnego, prowadzenia ćwiczeń, prowadzenie dokumentacji szkoleniowej, kształtowanie u zawodników postaw: zainteresowania i zamiłowania do danej dziedziny sportu;
8. umiejętność współpracy z działaczami, ze szkołą, psychologiem, lekarzem, innymi trenerami etc;
9. przekazywanie swej wiedzy i doświadczenia młodszym trenerom i instruktorom (jest to bardzo potrzebne i ważne, a zdumiewająco często bywa niedoceniane i nie stosowane)
Moja trenerska praca to zbiór wyselekcjonowanych technik i narzędzi, które obejmują prace z zawodnikiem na trzech poziomach UMYSŁU-CIAŁA-EMOCJE. zapewnia to zmaksymalizowanie synergii i komplementarności pomiędzy klasycznymi formami treningu a holistycznym ujęciem pracy z zawodnikiem. Taki rodzaj pracy jest hybrydą treningu klasycznego z uwzględnieniem treningu mentalnego wraz z zastosowaniem SportMedytacji, skaningowej diagnostyki termoregulacyjnej, EFT klinicznego, technik odruchowych, hipnozy, relaksacji i wizualizacji wraz z wykorzystaniem najnowszej wiedzy psychobiologicznej i medycyny funkcjonalnej (rys.1).
Rysunek 1. Założenie pracy z zawodnikiem Źródło: opracowanie własne
Holistyczna praca powinna być w interesie kadr i sztabów szkoleniowych, związków sportowych, trenerów, fizjoterapeutów, psychologów sportowych, trenerów mentalnych i wszystkich innych specjalistów, którzy pracują nad zwiększeniem efektywności sportowca, a tym samym pracują nad osiąganiem możliwie najlepszych winników.
Takie całościowe pojmowanie pracy ze sportowcem to również doskonałe wsparcie podczas amatorskich treningów, ponieważ pozwala osiągać szybsze postępy, zapobiega spadkom formy i pozwala na skoncentrowaniu się na celu.
Koncept holistycznego podejścia jest taki, aby umożliwiał pracę zarówno z zawodnikami indywidualnymi, jaki i tymi, którzy uprawiają sporty drużynowe. Dzięki wykorzystaniu indywidualnie dobranych technik, nie wyklucza pracy ze sportowcami dotkniętymi ograniczeniami ruchowymi, w tym z zawodnikami niepełnosprawnymi, lub tymi którzy znajdują się w okresie rekonwalescencji po przebytych kontuzjach.
Znajomość funkcjonowania trójni mózgu, oraz podstawowych typów psychosomatycznych, pozwoli na zoptymalizowania treningu, poprzez:
- zrozumienie zachowania i emocji zawodnika,
- spersonalizowanie treningów uwzględniając przewagę jednego z typów psychosomatycznych,
- dobór form najbardziej efektywnego odpoczynku w okresie miedzy i po startowym.
Bruce Lipton porównuje mózg do przetwornika, który interpretuje i odczytuje różne sygnały z zewnątrz, regulując biochemię całego organizmu co ma wpływ na ekspresję komórek.[5] Natomiast, Paul D. MacLean, amerykański psychiatra i neurolog w 1960 roku stworzył model mózgu składającego się z trzech odrębnych struktur, które pojawiały się w drodze ewolucji (rys.2). Model ten jest uproszczony, ale w doskonały sposób ukazuje hierarchię oraz funkcje mózgu[6].
Pierwszą ze struktur jest pień mózgu tzw. pierwotny mózg inaczej zwany mózgiem gadzim. Odpowiada za podstawowe funkcje przeżycia do których zaliczamy oddychanie, rozmnażanie, bicie naszego serca, ale również terytorialność, orientacje w przestrzeni i inne instynktowne zachowania.
W skład mózgu gadziego wchodzą:
- Pień i neuronalna podstawa mózgu, w skład której wchodzą zarówno układy regulacyjne jak i reproduktywne tworząc tzw. R-kompleks (bardziej pierwotny niż emocje),
- Twór siatkowaty, który jest odpowiedzialny za sen, motywację do działania oraz za pobudzenie umysłu,
- Część podwzgórza, które odpowiada za utrzymanie homeostazy w organizmie, współpracuje z AUN , odpowiada za pragnienie i głód.[7]
Rysunek 2. Trójpodział mózgu. Źródło: opracowanie własne.
Drugą strukturą jest układ limbiczny inaczej zwany mózgiem paleossaka lub mózgiem emocjonalnym, ewentualnie mózgiem serca. Funkcja tego mózgu to przede wszystkim emocje i inicjowanie „walki lub ucieczki” w momencie zagrożenia oraz umiejętność opiekowania się gatunkiem. Kluczowe obszary, które potrafią szybko uruchomić system oceny i reakcji, aby zachować bezpieczeństwo to:
- Hipokamp, który odpowiada za pamięć oraz orientację w przestrzeni, dlatego jest inicjatorem mechanizmu walcz lub uciekaj (pień mózgu odrywa tu znaczącą rolę).
- Ciało migdałowate zwane także jądrami migdałowatymi, odpowiada za pamięć związana z emocjami, za kontrolę agresji, strachu, za zachowania seksualne.
- Podwzgórze, w skład którego wchodzi przysadka mózgowa. Odpowiada za hormonalne reakcje, w tym te które związane są ze stresem jak i z emocjami, które wywołują radość i szczęście dzięki np. oksytocynie lub endorfinie.[8]
Trzecia struktura to kora nowa tzw. mózg inteligencji lub mózg neossaka. Jest to obszar mózgu, który jest odpowiedzialny za wszystkie działania, które w ewolucji nastąpiły najpóźniej: to jest mówienie, wyobraźnia, kreatywność, wszelkie formy dotyczące abstrakcyjnego myślenia. Znajduje się tam również pamięć, która odpowiedzialna jest za pisaninie, granie na instrumentach. To w tej strukturze przetwarzane są myśli logiczne, techniczne i społeczne.
To tutaj jest miejsce na kreatywność i logikę.[9]
Warto pamiętać, że ten podział mózgu jest uproszczony i wiele funkcji oraz łączność pomiędzy strukturami się przenika, zacierając granice.
Jeśli interesuje Cię holistyczny trening mentalny zapraszam do nowo otwartej grupy: https://www.facebook.com/groups/1669573059864663
[1] A. Łuszczyńska, Psychologia sportu i aktywności fizycznej, PWN Warszawa 2012, str.186-197
[2] http://www.magazyntrenera.pl/psychologia-w-sporcie/pozytywna-relacja-trener-zawodnik-jak-mozna-ja-ksztaltowac z dnia 02.01.2018 iCzajkowski Z.: Poradnik trenera. Warszawa 1994. RCMSKFiS.,
Czajkowski Z.: Psychologia sprzymierzeńcem trenera. Warszawa 1996. RCMSKFiS.
Czajkowski Z.: Wiedza, umiejętności, osobowość i praca trenera. „Człowiek I Ruch – Human Movement” 2000, nr 2.
Czajkowski Z.: Knowledge, skills, personality and work of a coach. „The Swordmaster” Spring 2001.
[3] https://www.neuropsychotherapist.com/the-triune-brain/ z dnia 3.01.2018
[4] Z. Czajkowski, Najważniejsze czynniki wpływające na skuteczność szkolenia, „Sport Wyczynowy” nr 5-6, str. 5-13
[5] B. Lipton, Biologia przekonań, Tu i teraz 2010 strona 129
[6] P.D. MacLean, “The Triune Brain in Evolution: Role in Paleocerebral Functions” Springer Science & Business Media, 1990
[7] http://wwwold.fizyka.umk.pl/~duch/Wyklady/Mozg/05-2-trzy_mozgi.htm z dnia18.01.2018
[8] https://www.neuropsychotherapist.com/the-triune-brain/ z dnia 18.01.2018
[9] http://www.drkrupka.pl/art_potrojna.html z dnia 18.01.218
